Δημιουργοί
Σκηνοθεσία… Πώς, πότε και γιατί?
Η συγκεκριμένη σκηνοθεσία προέκυψε από την ανάγκη να αναπτυχθεί ένα σκεπτικό και μία αναρώτηση, τόσο αισθητική όσο και πολιτική, που έχει προκύψει από το κοινό βίωμα της θεατρικής πράξης, οπότε αναγκαστικά όλα αυτά μας τοποθέτησαν στην θέση των συντονιστών. Με έναν τρόπο δηλαδή αναγκαστήκαμε δεδομένων των συνθηκών και των απαιτήσεων του συγκεκριμένου εγχειρήματος.
Μίλησέ μας λίγο για το «Όνειρο της Ιωνίας»
Το «Όνειρο της Ιωνίας» είναι ένα έργο που γράφτηκε από τον Αντώνη Κυριακάκη μετά από πολύχρονη ενασχόληση με τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται. Εξερευνά τι συνέβη, ή τι σημαίνουν όλα αυτά που συνέβησαν πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, ένα γεγονός που ήταν καθοριστικό για τον ελληνισμό του 20ου αιώνα αλλά και για την ιστορική πορεία ολόκληρης της ανατολικής Μεσογείου. Το εγχείρημα αυτό, 100 χρόνια μετά από το αντίστοιχο ιστορικό γεγονός, επιχειρεί να φωτίσει πλευρές που έχουν μείνει κάπως ξεχασμένες, προκειμένου να αντιληφθούμε την σημασία του στο σύνολό της και να κατανοήσουμε τον ρόλο που έπαιξε στην διαμόρφωση της ταυτότητάς μας μέχρι και σήμερα.
Μια στιγμή από πρόβα ή παράσταση που σου έχει μείνει?
Πολλά πράγματα από τις πρόβες είναι αξιομνημόνευτα, όπως η απόλυτη συνεργασία και εμπιστοσύνη που έδειξαν όλα τα άτομα που συνεργαστήκαμε μαζί τους, πάνω και κάτω από την σκηνή. Πέρα από Μεμονωμένες στιγμές Άλλες ξεκαρδιστικές, άλλες συγκινητικές, άλλες υποβλητικές, νομίζω πως κάτι που χαρακτηρίζει την ατμόσφαιρα των προβών ήταν η στιγμή του ζεστάματος και της συγκέντρωσης του θιάσου που οι φωνές των ηθοποιών συντονίζονταν και δημιουργούσαν ένα ηχοτοπίο που έμοιαζε τελετουργικό.
Γιατί να δούμε την παράσταση?
Θα πρότεινα σε κάποιο άτομο να δει την παράσταση γιατί αφορά ένα θέμα που το ξέρουμε όλα μας, αλλά ασχολείται με πλευρές που δεν τις γνωρίζουμε ή που τις γνωρίζουμε αλλά δεν τις αγγίζουμε γιατί ακόμα μας επηρεάζουν. Ταυτόχρονα, γνωρίζοντας την δουλειά και την αφοσίωση όλων των συντελεστών, εκτιμώ πολύ την δουλειά τους και θεωρώ ότι δεν πρέπει κανείς να χάσει την ευκαιρία να τους απολαύσει!
(…από την συνέντευξη στον Κυριάκο Νασόπουλο στο περιοδικό ΠΡΙΝ)
Ενώ στην πεζογραφία έχει πολλές φορές καταγραφεί η περιπέτεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας με τα μάτια των «από κάτω», δεν γνωρίζουμε άλλη περίπτωση που το ’22 να ενέπνευσε μια θεατρική παράσταση. Πώς αντιμετωπίζετε αυτό το τόλμημα;
Το ίδιο το ιστορικό γεγονός είναι πολύ σύνθετο και καθοριστικό. Τα θέματα που προκύπτουν είναι πολύ ευαίσθητα και αυτό θέλει μεγάλη προσοχή, είναι μεγάλο στοίχημα να μην ειπωθεί κάτι που δεν υπάρχει πρόθεση να ειπωθεί. Το 2024 έννοιες όπως «έθνος», «εκστρατεία», «μεγάλη ιδέα» είναι τόσο απόμακρες και φορτισμένες που δεν τολμάμε να τις αγγίξουμε και να ψηλαφίσουμε τη γενεαλογία τους, ενώ έχουν καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τον παρόν που ζούμε. Δυστυχώς αυτό τις αφήνει διαθέσιμες για αναθεωρητισμούς πολύ αμφιβόλου ποιότητας και πρόθεσης. Στόχος μας είναι να αγγίξουμε κάποια θέματα για να ξεκινήσει συζήτηση στο επίπεδο το δικό μας, των ανθρώπων που είναι αντίστοιχοι με τους ανθρώπους που έζησαν αυτά τα ιστορικά γεγονότα.
Μας συστήνετε την παράσταση ως ένα «ένα αντιπολεμικό έργο που έχει ως στόχο να φωτίσει τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας που εδώ και 100 χρόνια παραμένουν σθεναρά ίδιες!». Ποιες είναι οι παθογένειες αυτές και πώς αναδεικνύονται από τα ημερολόγια των στρατιωτών;
Στα ημερολόγια των στρατιωτών είναι πολύ φανερό, εκτός των άλλων, η αναντιστοιχία των καταστάσεων και των προκλήσεων που αυτές θέτουν, με τις αποφάσεις διαχείρισής του. Η επικράτηση προσωπικών συμφερόντων έναντι των συμφερόντων του συνόλου, αδυναμία διαχείρισης της δύναμης, της εξουσίας, της νίκης και η αμηχανία που αυτές προκαλούν, με μοναδική επιλογή το ακραίο δίπολο αφεντικού και δούλου, είναι παράγοντες που καταλήγουν στην επιλογή της θέσης του θύματος ως μία θέση με πολύ λίγες ευθύνες απέναντι στην πραγματικότητα. Όποιο άτομο ζει σε αυτήν τη χώρα έχει εξοικειωθεί με αυτές τις αισθήσεις, και το να βλέπουμε και να παραδεχόμαστε την ύπαρξή τους είναι το πρώτο βήμα προς μια ενηλικίωση η οποία δεν είναι στην κατεύθυνση της γραφειοκρατίας, της σοβαροφάνειας και της εμμονής για εξουσία, αλλά προς την κατεύθυνση της ζωτικότητας, της ισότητας και της συνύπαρξης.
Γιατί να δει ένας νέος σήμερα την παράσταση; Πώς αφορούν τα βάσανα των στρατιωτών της Μικρασιατικής Εκστρατείας έναν σημερινό εικοσάρη;
Η παράσταση δεν στοχεύει σε ένα κοινό με ηλικιακούς όρους. Δεν στοχεύουμε στην ανάδειξη των βασάνων των στρατιωτών αλλά στο πώς τα ιστορικά γεγονότα βιώνονται από τους ανθρώπους. Τη δύναμη και την ορμή που έχουν τα γεγονότα αυτά και το πόσο εύκολα μπορούν να σε παρασύρουν και να σε απορροφήσουν σε πράξεις και επιλογές που ούτε φαντάζεσαι ούτε και θα έκανες, αν δεν βρισκόσουν μέσα «στο ρούφουλά τους».
Καλώς ή κακώς, η θέση των απλών ανθρώπων είναι στην μέση των γεγονότων, είναι ψευδαίσθηση ότι κανείς βρίσκεται εκτός συνθηκών και κρίνει ή σκέφτεται αντικειμενικά. Όλα τα άτομα σκεφτόμαστε μέσα από τα πλαίσιά μας. Οι στρατιώτες της Μικρασιατικής Εκστρατείας ήταν στα είκοσί τους όταν ξεκίνησαν, αυτή είναι και η ηλικία των ηρώων στην παράστασή μας. Η παράσταση και η πρόθεσή μας δεν είναι διδακτική, αλλά αναζητά άτομα για να συνομιλήσει για κάτι που όλοι μας βιώνουμε.
Σκηνοθεσία… Πώς, πότε και γιατί?
Σκηνοθεσία από ανάγκη. Ανάγκη να μιλήσω για όσα έμαθα από την τριετή έρευνα που έκανα για το θέμα της μικρασιατικής εκστρατείας, των ονείρων που έγιναν τότε και έληξαν με ένα τόσο τραυματικό γεγονός. Πρωτίστως είμαι ηθοποιός, αυτό με προσδιορίζει ως ιδιότητα. Όταν όμως τα μέσα που υπάρχουν για να προχωρήσεις είναι περιορισμένα ή τα παρατάς η προχωράς προς το άγνωστο παίρνοντας ένα ρίσκο. Εγώ δεν συνηθίζω να τα παρατάω. Η σκηνοθεσία είναι κάτι που με γοήτευε πάντα και νιώθω ότι αντιλαμβάνομαι τους κώδικες της. Η σχολή μου επίσης έχει παίξει μεγάλο ρόλο σε αυτό. Η συνέχεια θα δείξει όμως αν θα με πάρει από την υποκριτική.
Μίλησέ μας λίγο για το « Όνειρο της Ιωνίας»
Το Όνειρο της Ιωνίας είναι το αποτέλεσμα μιας τριετούς έρευνας πάνω στο πολύ σκοτεινό θέμα της μικρασιατικής εκστρατείας. Και λέω σκοτεινό γιατί ακόμα παραμένει ένα τραύμα ανοιχτό που δεν το πολύ συζητάμε. Και είναι λογικό.έχει πρόσφατα ζούσαν άνθρωποι που το έζησαν οι ίδιοι. Δεν είναι εύκολο. Είναι όμως ανάγκη να δούμε τι συνδεθεί εκεί, τότε, να ξέρουμε τι κουβαλάμε και μας κάνει αυτούς που είμαστε. Δεν είμαστε ξεκομμένοι απο την ιστορία μας. Το θέατρο λοιπόν είναι για μένα ο πλέον ιαματικός τρόπος να βουτήξει κανείς μέσα στην ιστορία. Γιατί μπορεί και φέρει τη σκληρή αλήθεια, αναδύει συναισθήματα που ίσως είναι άβολα αλλά πάντα σε ένα προστατευμένο περιβάλλον που ηθοποιοί- αφηγητές και κοινό γίνονται μάρτυρες των γεγονότων και θέλω να πιστεύω ότι υπάρχουν στιγμές που μοιράζονται μια κοινή αναπνοή. Ένα σφίξιμο. Ένα «Ωχ».
Έτσι λοιπόν τα αμέτρητα ιστορικά βιβλία και ημερολόγια της έρευνας μου άρχισαν να συνθέτουν μια ιστορία, μια ιστορική αφήγηση απο «τα κάτω», δηλαδή τη σκοπιά των απλών φαντάρων που έζησαν τα γεγονότα.
Και κάπως έτσι, εμπόδιο το εμπόδιο, χτίστηκε Το Όνειρο της Ιωνίας, που αφηγείται την μικρασιατική εκστρατεία απο το 1918 ως το 1922 και την καταστροφή της Σμύρνης μέσα από την ζωή που έζησαν στα χαρακώματα και στις πορείες αυτά τα νεαρά αγόρια. Νέοι άνθρωποι που βρέθηκαν να δοξάζονται σαν ήρωες τη μια στιγμή και να πέφτουν σαν πιόνια απ τη σκακιέρα την άλλη.
Μια στιγμή από πρόβα ή παράσταση που σου έχει μείνει?
Όταν πια είμασταν έτοιμοι για πρεμιέρα και κάνοντας ένα πέρασμα ακόμα ένιωσα ότι το έργο έφυγε απο εμένα. Το είχαν πια αναλάβει οι ηθοποιοί. Ήταν εκεί και το υπερασπίζονταν τόσο σθεναρά που ένιωσα ότι αυτοί το ξέρουν πλέον όσο εγώ ίσως και ακόμα καλύτερα. Το είδα να υπάρχει. Και ήταν πολύ συγκινητικό.
Γιατί να δούμε την παράσταση?
Γιατί το τραύμα που άφησε αυτή η εποχή είναι ακόμα νωπό και ζει μέσα μας. Μας καθορίζει. Είτε είναι το είδος του θεάτρου που αρέσει σε κάποιον είτε όχι, θίγει ένα θέμα που πιστεύω ότι είναι πάνω κι απο το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Επίσης να αναφέρω ότι όλοι οι συνεργάτες μου έχουν βάλει τον καλύτερο τους εαυτό. Και τους ευχαριστώ πολύ γι αυτό. Όποτε να κάτι ακόμα που αξίζει να δει κανείς.
(..από την συνέντευξη στον Κυριάκο Νασόπουλο στο περιοδικό ΠΡΙΝ)
Πώς θα περιγράφατε την παράσταση με λίγες λέξεις;
Η παράσταση είναι ένα ντοκουμέντο. Από σεβασμό προς τους στρατιώτες και τις οικογένειές τους, αλλάξαμε τα ονόματα των εμπλεκομένων, αλλά τα γεγονότα που αφηγούμαστε είναι πέρα ως πέρα αληθινά.
Κατά πόσο οι μαρτυρίες των ημερολογίων των στρατιωτών ταυτίζονται με το επίσημο αφήγημα περί Μικρασιατικής Εκστρατείας;
Το αφήγημα της Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν θα λέγαμε πως ήταν και πολύ ξεκάθαρο από την αρχή μέχρι το τέλος. Ερχόταν σε συνέχεια της πολιτικής του Βενιζέλου και την ιδέα της Μεγάλης Ελλάδας. Μέχρι το 1920 που η Ελλάδα σημειώνει πάρα πολλές επιτυχίες, τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά, υπάρχει μεγάλος ενθουσιασμός.
Οι στρατιώτες περιγράφουν διονυσιακές σκηνές στα χωριά της Μικράς Ασίας: «Ὁ ἥλιος τῆς 15ης Μαΐου βρῆκεν ὅλο τὸ Ἀϊδίνι στούς δρόμους. Εκατό κορίτσια μέ μάτια δακρυσμένα ἔσπευσαν νά φιλήσουν τον πρῶτον Ἕλληνα στρατιώτην ποῦ εἰσῆλθεν εἰς τὸ Ἀϊδίνιον, τόν Μιλτιάδην Πουλαράκην, δεκανέα ἀπό τά Φάρσαλα. Ολόκληρα ποίμνια ἐστέναζαν εἰς τήν σούβλαν. Κι᾿ ὅλοι οἱ φούρνοι ἔψηναν τά ψωμιά καί τά γλυκίσματα τῶν στρατιωτῶν. Ὅλα τά σπίτια ἀνοικτά, μέ στρωμένα τραπέζια. Ἀγῶνες ὁμηρικοί μεταξύ τῶν κατοίκων τοῦ Ἀϊδινίου, ποιός θά φιλοξενήσῃ περισσοτέρους».
Μετά τις εκλογές όμως και την πτώση του Βενιζέλου, πολλοί θέλουν να σταματήσουν την Εκστρατεία. Η προέλαση φτάνει μέχρι και έξω από την Άγκυρα και εκεί σχεδόν δεν υπάρχει ελληνική ψυχή. Τότε ξεκινούν οι λιποταξίες, οι εμφύλιες συγκρούσεις, η Ελλάδα χρεοκοπεί και όλοι θέλουν να γυρίσουν σπίτια τους. Η κυβέρνηση θέλει να συνεχίσουμε μέχρι να πέσει η κυβέρνηση του Κεμάλ αλλά δυστυχώς αυτό δεν θα συμβεί με αποτέλεσμα τον ξεριζωμό του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία.
Στο σημείωμα του συγγραφέα διαβάζουμε ότι η Μικρασιατική Καταστροφή έχει μείνει στη συλλογική μνήμη ως ένα εθνικό τραύμα, που δεν αντιμετωπίσαμε ποτέ με ειλικρίνεια, αλλά το «πασαλείψαμε». Πώς συμβάλλει η παράσταση στην επούλωση αυτού του τραύματος;
Η παράσταση, όπως και κάθε παράσταση, οφείλει να φέρνει την αφορμή για να συζητήσουμε και να ζυμωθούμε πάνω σε ένα θέμα. Κι όχι για να πάρει μια θέση και να γίνει διδακτική. Προσωπικά, δεν πιστεύω πως το θέατρο μπορεί να αλλάξει το κόσμο. Ο κόσμος αλλάζει με τις διεκδικήσεις στους δρόμους. Το θέατρο μπορεί όμως να βάλει τη σπίθα για να ανάψει αυτή η πυρκαγιά.
